Welke van de drie mogelijke rollen moeten traditionele banken in de toekomst adopteren?

Consumenten en bedrijven zijn geïnteresseerd in bankieren, niet in banken. Bankiers zie je alleen nog op kennis- en netwerkbijeenkomsten en misschien heel soms in een spreekkamer. Wat was ook alweer de functie van een bank?

De functie van een bank in de samenleving is hoe dan ook anders dan hij was. Welke bank gaat het worden in de maatschappij?

Nog drie typen banken

De bank raakt dus in een rap tempo onzichtbaar. De bank zoals we die kenden, met de invloed van de laatste decennia, lijkt op z’n eind te raken.

Eerst hadden bankovervallers er sinds het sluiten van de kasbalies al niets meer te zoeken, en nu laten ook klanten een bankbezoek maar liever achterwege. De smartphone app voorziet immers in de meeste basisbehoeften.

We schetsen hier drie basisrollen van de bank in het nu en straks. Daarbij bekijken we het nut van een bank.

De bank als faciliterende verbinder

Crowdfunding neemt hand over hand een plaats in binnen een zich individualiserende maatschappij. Social media biedt de mogelijkheid om particulieren en bedrijven te verbinden. Beleggen is geen primaire bankdienst en ook daar verliest de bank haar plaats aan nichespelers. Je spaargeld veilig laten bewaren doen we wel nog steeds min of meer vanzelfsprekend bij een bank, al is het tegen een lage rente.

Zolang we geld lenen nog associëren met de bank, houdt zij haar bestaansrecht. De bank kan een verbindende factor blijven vanuit haar primaire rol, namelijk geld bewaren en dit tegen een vergoeding weer uitlenen. Zoals in 1472 in Siena bij de oprichting van de eerste bank ooit bedoeld was. De bank kan ook nu en in de toekomst nog onder andere haar kredietwaardigheidschecks en sectoranalyses als toegevoegde waarde blijven uitvoeren. Maar een bankfiliaal is voor deze rol natuurlijk helemaal niet meer nodig.

De bank als facilitator valutaverkeer

Het betalingsverkeer tussen particulieren en bedrijven moet snel, veilig, foutloos en comfortabel verlopen. Menselijke handelingen in dit proces verstoren deze vereisten. De bank heeft hier haar infrastructuur al decennia geleden voor ingericht in de vorm van een faciliterend betalingsplatform. Andere partijen tonen ruimschoots aan dat de banken ook op dit vlak geen alleenrecht meer hebben, kijk maar naar niche spelers zoals PayPal, Alipay en mediaplatforms.

Een bankfiliaal is ook helemaal niet nodig voor deze traditionele rol van de bank. Bovendien zal gezien het beperkte en vaak zelfs negatieve verdienmodel van betalingsverkeer diensten de organisatie volledig geautomatiseerd moeten zijn.

De bank als elitaire verbinder

Vanuit haar primaire rol neemt de bank in deze rol haar positie in via een specifieke missie en uitgangspunten. Het geld van spaarders en beleggers krijgt een door de geldeigenaar bepaalde bestemming. Niet primair het rendement is hier bepalend voor de bestemming van het geld, maar de veranderkracht van geld wordt gebruikt voor een te verbeteren omgeving. De bank die duidelijke uitgangspunten stelt en daarover duidelijk communiceert, trekt spaarders aan die willen weten wat er met hun geld gebeurt. Zo kunnen de idealen van gelijkgestemden worden verbonden door de bank.

Hier krijgt geld een heel andere lading en betekenis. Centraal daarbij staat dat niet de wereld het geld dient, maar geld de wereld. Dit uitgangspunt zien we groeiend vanuit vaak bankkritische geluiden ontstaan. De groep die deze idealen aanhangt en de intenties wil omzetten in daden is nog beperkt. Economische rendementfocus voor bank en klant staat hier nog steeds haaks op. Ik noem het in deze fase dus nog elitair om de bank in dit perspectief neer te zetten en uit te voeren. Elitair in positieve zin als veranderende kracht door geld. De bank als elitaire verbinder van idealen tussen credit en debet geld.

Deze bank is duidelijk aanwezig en draagt haar uitgangspunten zichtbaar uit. Communicatie is belangrijker dan marketing of verkoop. Klanten worden bijeengebracht rondom thema’s die de veranderkracht van geld tonen. Dit kan zowel in een particuliere als zakelijke omgeving plaatsvinden.

De wankele en de ideële bankfactor

Als we de eerste twee bankenrollen op hun houdbaarheid beoordelen, zijn die in mijn ogen niet sterk toekomstvast. De huidige banken vormen weliswaar nog altijd een stevig en robuust machtsblok. Beschermd door schaarse bankvergunningen en de status van systeembank. Als deze banken in staat zijn de kracht en energie die zij nu steken in het op orde brengen van hun interne huishouding, te verleggen naar hun klanten en werkelijke innovatie – dan kunnen ze nog een tijdje mee.

Maar ik zie dat nog niet snel en laat staan succesvol gebeuren. Intussen worden (zijn!) ze ingehaald door startups en branchevreemde partijen. Je kent ze wel: Apple Pay, Alipay, Qredits, Collin Crowdfund, Google Wallet, PayPal, M-Pesa, en nieuwe valuta zoals Bitcoin. Deze partijen gedragen zich niet als bank maar doen wel hetzelfde. De adviesdiensten die banken nu leveren zijn ook helemaal geen primaire bankdiensten, en objectieve partijen kunnen deze financiële analyses adviezen ook minstens zo goed en misschien zelfs beter bieden.

De derde variant zal spanning kennen op de economische haalbaarheid. De focus van deze bankenrol is gericht op het verbinden van bewust gedefinieerde geldstromen. Deze bank verankert in een duidelijke missie wat zij wél doet. En vooral ook wat zij níet doet, zelfs als daarmee winst zou zijn te realiseren. Slechts een bepaalde, mogelijk als elitair te bestempelen gedeelte van de bevolking is gevoelig voor het benutten van veranderkracht van hun geld en is bereid die zwaarder te laten wegen dan economische voordelen als rente en winst.

Als banken een dergelijke beweging in gang willen zetten, zal een schaalgrootte bereikt moeten worden waarin een balans tussen economische voordelen en idealen reëel is. Een reëel economisch bestaansrecht om de specifieke missie volhoudbaar te kunnen realiseren is de business case hier. Daarbij kan samenwerking worden gezocht met de andere partijen, zolang deze niet in hun denken en hun doen conflicteren met de ideële uitgangspunten van de bank. De bank is hierbij namelijk ’slechts’ verbinder met een digitale kluis.

Noot: bovenstaand artikel is geschreven door Arie Blokland. Hij is momenteel Manager Hypotheken bij de Triodos Bank. Het artikel is op persoonlijke titel geschreven.