‘It’s the technology, stupid!’ Technologie gaat sneller dan de pensioenpolder

Door Nathan Brouwer en Thomas Vermeire

Nu ons pensioenstelsel onder druk staat, is er één zekerheid: het
 beleggingsrisico, langlevenrisico en renterisico voor deelnemers neemt toe. Actie vanuit de deelnemer is daarom geboden. Een andere zeker
heid: er zijn voldoende tools en platforms beschikbaar om de sector daarin te ondersteunen. De technologie is er, nu de medewerking 
vanuit de overheid nog…

Pensioen was geen topic bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2017. De verdere aftopping van de pensioenopbouw naar € 70.000 – die deelnemers flink in hun opbouw raakt – was geen thema. Ook het idee van een persoonlijk pensioenpotje met collectief gedeelde risico’s kwam niet aan bod tijdens de verkiezingsdebatten. Heeft dit te maken met de geringe pensioenkennis en het lage pensioenbewustzijn van de gemiddelde Nederlander? Of ligt het misschien aan de manier waarop pensioenfondsinformatie wordt gepresenteerd? Want wat blijkt uit de markt: de meeste pensioenportalen van uitvoerders worden nauwelijks bezocht door deelnemers.

Integraal overzicht en inzicht

Pensioencommunicatie moet ’tijdig, duidelijk, correct en evenwichtig’ zijn. Maar sluit pensioencommunicatie wel aan bij de behoeften van de deelnemer? Uitvoerders zoeken nu naar een nieuwe inrichting van hun portalen. Daarbij schuiven ze in hun dienstverlening op naar het leveren van integraal overzicht en inzicht, en naar financial-planning oplossingen, vaak in de arbeidsrelatie. Dat is goed nieuws voor de deelnemers, want de noodzaak van inzicht in de eigen financiële situatie groeit. Daar komt bij dat de uitwerking van de rekenmethoden voor pensioendeelnemers complexer blijkt dan verwacht. De manier waarop deze scenario’s (optimistisch, verwacht en pessimistisch) aan de deelnemers moeten worden gecommuniceerd, is tijdrovender dan voorzien. Het oorspronkelijke streven om in de loop van 2017 het te bereiken pensioen in drie scenario’s weer te geven voor alle pensioendeelnemers loopt daarmee vertraging op.

Technologie biedt hulp

Wat daarbij niet helpt, is dat de pensioenkennis en het pensioenbewustzijn in Nederland zo laag zijn. Er is bovendien weinig belangstelling voor pensioenen, vooral bij jongeren. De bekendheid met ‘mijnpensioenoverzicht.nl’ is gering. Bovendien zijn er steeds minder financiële zekerheden zijn voor consumenten en is sprake van een terugtredende overheid, en dus een toenemende eigen verantwoordelijkheid. Eerder stelde de AFM al een jaarlijkse financiële APK voor, die periodiek een beeld moet geven van het verwachte pensioen en deelnemers moet stimuleren om aanvullende maatregelen te nemen. Technologische mogelijkheden kunnen daarin een belangrijke rol spelen.

Toegenomen keuzevrijheid

Met de toegenomen keuzevrijheid voor deelnemers spelen marktpartijen in op de nieuwe kansen die hierdoor ontstaan. Inmiddels telt de beschikbare-premieregeling (DC) in Nederland 1,2 miljoen deelnemers (bron: FD Pensioenbijlage, 11 mei 2016). Zij storten maandelijks hun premie in een individuele pot. Dat geld wordt (collectief) belegd en op de pensioendatum wordt van het opgebouwde kapitaal een levenslang pensioen gekocht. Ook het ‘doorbeleggen’ van het vrijkomend pensioenkapitaal na de pensionering is nu mogelijk. Om dit voor deelnemers gemakkelijk en veilig te laten verlopen, is het raadzaam om standaardkeuzemogelijkheden te bieden bij het opnemen van het pensioenkapitaal, evenals bij de opbouw en het beleggen ervan.

Bijdrage van werkgevers

Werkgevers kunnen een belangrijke rol spelen in het verhogen van het pensioenbewustzijn. Goed werkgeverschap betekent: een heldere informatieverstrekking over de inhoud van de pensioenregeling. De werkgever kan maandelijks het pensioen als relevant onderwerp op de salarisstrook presenteren. Een rekentool of virtuele desk, georganiseerd door de werkgever, kan daarbij als informatiebron dienen voor werknemers. De technische mogelijkheden zijn er. Verzekeraar Zwitserleven biedt bijvoorbeeld PensioenInzicht, een online pensioen-rekentool waarvan iedere Nederlander met een DigiD gebruik kan maken.

Praktijkvoorbeeld: NEST

In het Verenigd Koninkrijk biedt NEST (National Employment Savings Trust) een pensioenplan aan voor zelfstandigen en voor werknemers van mkb-werkgevers. Een belastingvoordeel stimuleert deelnemers om hieraan mee te doen. Wanneer werkgevers geen pensioenregeling hebben, zijn zij verplicht om hieraan mee te doen (automatic enrollment). Werknemers hebben de mogelijkheid om de regeling op te zeggen (opt-out) en het bedrag ineens op te nemen. In vergelijking met het Verenigd Koninkrijk en andere landen, waaronder Denemarken, hebben deelnemers in Nederland minder keuzevrijheid.

Toenemend belang financial planning

Burgers hebben baat bij een eenvoudige, heldere en aantrekkelijke presentatie van integrale financiële informatie, waaronder pensioencommunicatie. De koppeling van pensioeninformatie aan de dagelijkse inkomsten en uitgaven (wonen, zorg, levensonderhoud) helpt om de pensioenkennis en het pensioenbewustzijn te verhogen. Dat effect wordt nog versterkt wanneer daarbij ook social media en peer-to-peer informatie worden ingezet: “70% van uw stadsgenoten met ongeveer hetzelfde inkomsten- en uitgavenpatroon kiest voor optie A.” Dit gebruik van het zogenaamde principe van ‘sociale bewijskracht’ is een krachtig middel, aldus hoogleraar Robert Cialdini (Arizona State University) in zijn boek ‘Invloed, de zes geheimen van het overtuigen’. Mensen kijken bij beslismomenten graag naar ‘gelijkgestemden’, vooral in situaties waarbij men onbekend is met de materie. Ook nudging kan worden ingezet als middel voor gedragsbeïnvloeding. Fruit op ooghoogte plaatsen is een nudge; interventies die het gedrag van mensen op een voorspelbare wijze proberen te veranderen, zonder opties te verbieden of te sturen met economische prikkels. Maar nudging is niet onomstreden. De overheid dient immers neutraal te zijn en burgers niet te sturen in een richting die zij zelf niet willen.

Financieel overzicht

Het Financieel Paspoort, ontstaan vanuit het PensioenLab, kan helpen het financieel bewustzijn te verhogen. De app haalt data op bij bronnen zoals de Belastingdienst, verzekeringen, het pensioenoverzicht en gegevens van DUO, dat onder meer de studiefinanciering regelt. Doel is om een (toekomstige) gratis app te ontwikkelen voor alle burgers die “de sleutel vormt tot het eigendom en beheer van de eigen gegevens en het veilig en selectief kunnen inbrengen van deze gegevens in de processen.” Opvallend is dat het woord ‘pensioen’ weinig voorkomt in de communicatie rond deze app, omdat “de meeste burgers hierdoor gedemotiveerd worden er aandacht aan te besteden.” In plaats daarvan spreekt men liever over ‘financieel overzicht’.

Datagedreven werken

Datagedreven werken is dé manier om een dergelijk financieel overzicht te bieden: het sturen op basis van onbewerkte feiten en data moet leiden tot meer inzicht, kennis en gefundeerde beslissingen (zie illustratie). Aan de basis hiervan staat business intelligence (BI). Dit maakt het mogelijk om deelnemers alerts te sturen, die hen in beweging zetten of herinneren aan een te nemen actie op het gebied van financiën. Een volgende fase in BI is die van business analytics (statistiek & voorspellen) gevolgd door de fase van ‘simuleren & modelleren’. Voor het aanbieden van evenwichtige datagedreven pensioeninformatie is data-aggregatie nodig, het proces waarin informatie wordt verzameld en weergegeven in een beknopte vorm, voor doeleinden zoals statistisch analyseren. Dit uiteraard met inachtneming van de eisen omtrent de Wet Bescherming Persoonsgegevens.

Hulp van datagedreven werken en business intelligence, van ‘wat is de situatie?’ (rapportages) naar ‘wat als?’ (simuleren en modelleren). Bron: Moore Partners 

Data-aggregatie in opmars

Technologische mogelijkheden voor dataontsluiting en data-aggregatie zijn volop aanwezig. Dit kan burgers helpen een duidelijk overzicht te krijgen van hun inkomsten en uitgaven. Diverse uitvoerders voeden al dagelijks het Pensioenregister van de Stichting Pensioenregister, het samenwerkingsverband tussen de Sociale Verzekeringsbank, de Pensioenfederatie en het Verbond van Verzekeraars. In de Verenigde Staten is data-aggregatie al meer geaccepteerd. Zo biedt Albridge via data-aggregatie een holistisch beeld van de financiële situatie van de particuliere klant.

Andere voorbeelden zijn Yodlee en Quovo. De gebruiker geeft daarbij toestemming dat de provider elke nacht voor de gebruiker alle relevante websites afgaat om de actuele stand van een product te downloaden. Vervolgens geeft de gebruiker aan een derde applicatie (third-party provider) toestemming om deze data te gebruiken. In Nederland zijn diverse marktpartijen bezig met het aggregeren van nog veel meer bronnen tot een logisch financieel overzicht voor de consument. Zo is er Ockto, een online methode om data te verzamelen voor consumenten die een financieel product willen afsluiten.

Data-aggregatie & privacy

Obstakels voor het gebruik van data-aggregatie zijn er ook. Zoals privacywetgeving. Het gebruik van DigiD mag bijvoorbeeld alleen plaatsvinden door overheidsgerelateerde diensten. Burgers weten zich daarbij goed beschermd door de Wet Bescherming Persoonsgegevens en per 25 mei 2018 door de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Hiermee krijgen burgers binnen de Europese Unie enkele aanvullende rechten. Zij hebben al het recht om een organisatie te vragen hun persoonsgegevens te verwijderen. Onder de AVG kunnen zij ook eisen dat de organisatie dit doorgeeft aan andere organisaties. Ook hebben burgers straks – onder voorwaarden – het recht om van de organisatie hun persoonsgegevens in een standaardformaat te ontvangen. Zo kunnen zij hun gegevens gemakkelijk doorgeven aan een andere leverancier van dezelfde soort dienst.

Conclusie

De discussies over de toekomst van ons pensioenstelsel hebben tot nu toe nog tot weinig concrete acties geleid. En dat terwijl het bredere pensioenvraagstuk een steeds belangrijker maatschappelijk thema wordt. Als we als samenleving willen dat meer mensen zich met hun pensioen gaan bezighouden, dan is het zaak om het pensioen naar het hier en nu te halen. Daarnaast is het wenselijk om het pensioen te integreren met een eenvoudig en helder klantgericht overzicht van de dagelijkse inkomsten en uitgaven. In een ideale wereld is elke burger handelingsbekwaam en heeft hij of zij real time inzicht in de eigen financiële situatie. Daarbij staan de juiste data aan de basis van een holistisch advies aan de burger. De technologische mogelijkheden zijn er en kunnen worden ingezet om burgers een helder overzicht te geven van hun financiële situatie. Want overzicht leidt tot inzicht. Een goed ingezet financial-planning platform biedt daarbij ondersteuning. Snelheid van handelen door de pensioenpolder is hiervoor wel een vereiste.

Noot: bovenstaand artikel werd geschreven door Nathan Brouwer en Thomas Vermeire, beiden Enterprise Account Executives bij Figlo. Het artikel verscheen eerder in het meinummer van Pensioen & Praktijk.

Photo credits: Alvin Balemesa | Unsplash.com